dongkwangvina
14-06-2012, 08:54 AM
Giải mã ý nghĩa các khuôn mặt tuồng
www.diendanamnhac.vn (http://www.diendanamnhac.vn) - Mặt nạn tuồng đã có từ bao giờ vẫn còn là một bí mật chưa được khám phá...
Ngày nay, các nghệ sĩ tuồng đã thay mặt nạ bằng cách vẽ trực tiếp lên mặt diễn viên. Dù là mặt nạ hay được vẽ trực tiếp, mặt tuồng luôn mang tính tượng trưng rất cao với hệ thống giá trị riêng. Dưới đây là một số gương mặt điển hình trong nghệ thuật tuồng.
Cố NSND Nguyễn Lai đã nghiên cứu, đúc kết ra một số hình ảnh mẫu hóa trang thành các loại mặt: Mặt trắng (diện mạo đẹp đẽ, tính cách trầm tĩnh), mặt đỏ (người trí dũng, chững chạc), mặt rằn (diện mạo xấu xí, (http://diendanamnhac.vn) tính cách nóng nảy), mặt tròng xéo đen (tướng phản, hai bên thái dương có vết đỏ là người nóng nảy, nếu tròng xéo đen nền đỏ thắm hay xanh là người vũ dũng), mặt mốc (nịnh), mặt lưỡi cày (người đoản hậu, nhát gan).
Theo nhà nghiên cứu Mịch Quang, có hai loại mặt nạ tuồng đáng lưu ý nhất là mặt trắng và mặt rằn. Có mặt trắng là phe trung như các nhân vật: Địch Thanh, Hứa Hán Văn, cũng có mặt trắng phe nịnh như Đổng Trác, Lý Thông; Có vai mặt rằn trung như Lưu Khánh, Trương Phi nhưng cũng có mặt rằn nịnh như Tạ Ôn Đình, Xích Bảo...
Như vậy, nghệ thuật tuồng đã chú ý đến cái đẹp của hành động chứ không phải cái đẹp diện mạo. Như vậy, chỉ riêng trong hóa trang thôi, đã thể hiện cụ thể phạm trù cái đẹp trong mỹ học dân tộc.
1.Kép văn: Kép văn thường có màu mặt hồng, thể hiện tính tình điềm đạm hiền hòa, đối lập với sự nóng nảy bộc trực của kép võ với khuôn mặt đỏ rực. Tuy nhiên, cũng có những kép văn như Kim Lân trong vở Sơn Hậu có khuôn mặt đỏ vì Kim Lân là người rất trung thành mà màu đỏ chính là màu tượng trưng cho sự trung thành. Tuy nhiên, thay vì những nét sắc sảo như đôi mắt xếch ngược, vòm miệng cương nghị và khuôn mặt đỏ au của kép võ, các đường nét lông mày, mắt, khóe miệng của kép văn có chiều ngang hơn (mặc dù đặc trưng của mặt tuồng vẫn là đôi mày xếch).
66
Các đường nét trên mặt tuồng kép văn thường mềm mại, uốn theo khuôn mặt của diễn viên chứ không quá cách điệu như mặt tuồng của kép võ. Kép văn và đào văn có đặc điểm nhận dạng giống nhau về màu sắc và đường nét, chỉ khác nhau về giới mà thôi. Tương tự, đào võ cũng có khuôn mặt mang màu sắc và đường nét giống kép võ, tuy nhiên, với vai trò phụ nữ, khuôn mặt của đào võ cũng theo đó mà mềm mại hơn, uyển chuyển hơn.
2.Kép võ: Là nhân vật đại diện cho sức mạnh và sự trung thành, kép võ có màu mặt đỏ rực, sự thể hiện bộc trực của lòng trung và tính tình nóng nảy. Lòng trung và màu đỏ của mặt tuồng đã đi vào câu ví: “Người trung mặt đỏ đôi tròng bạc, đứa nịnh râu đen mấy sợi còi”. Nếu đặc trưng của mặt tuồng là đôi mày và đuôi mắt được trang điểm xếch ngược thì đôi mắt của kéo võ mang đậm đặc trưng này nhất.
63
Tuy nhiên, đôi khi kép người ta cũng thấy kép võ mang những khuôn mặt trắng vằn đen, tượng trưng cho sự trung thực và khỏe mạnh. Kép võ trong môn nghệ thuật tuồng dù đứng ở vị trí nào cũng mang trọng trách trừ gian diệt ác, bảo vệ kẻ yếu. Những vai kép võ quen thuộc nhất trong tuồng có thể kể đến như Triệu Tử Long, Lã Bố trong vở Phụng Nghi Đình.
3.Kép nịnh: Với hình dung của một kẻ tiểu nhân, chuyên luồn cúi để thăng tiến và dèm pha trung thần, kép nịnh được quy định với màu mặt trắng mốc. Có nét gì đó tương tự với môn nghệ thuật chèo, cải lương và có lẽ cũng xuất phát từ nhân tướng học, kép nịnh thường có bộ râu còm (thưa) và chiếc mũi khoằm. Có một vài nhân vật kép nịnh râu không còm nhưng cũng không được ngay ngắn như các bậc chính nhân quân tử.
64
Ví dụ như nhân vật Đổng Trác, cũng là kép nịnh nhưng nhân vật dâm đãng nên mặc dù có bộ râu rậm nhưng là thế sàm (không mọc ngay ngắn). Mọi đường nét trên khuôn mặt như cái miệng cụp trề ra cho thấy một kẻ luôn dùng mồm mép đỡ chân tay. Khán giả quen với tuồng chỉ cần nhìn thấy khuôn mặt mốc và chòm râu sẽ ngay lập tức biết rằng nhân vật này thuộc tầng lớp nào.
4.Kép con: Kép con trong tuồng chỉ dành cho những người nhỏ tuổi và có thiên hướng trở thành những kẻ trung. Màu mặt quy định của kép con phổ biến là màu đỏ nhạt. Các họa tiết trên mặt kép con không quá phức tạp, thể hiện sự trong sáng ngây thơ của tuổi nhỏ. Vì các họa tiết trên khuôn mặt kép con không nhiều nên đôi mắt là điểm nhấn lớn nhất của nhân vật này.
67
Vẫn với hình dung về nhân vật còn đang trong thời kỳ trứng nước, đôi mắt của kép con được vẽ kiểu tròng trứng. Phàn Diệm, con Phàn Định Công trong vở “Sơn Hậu” là một ví dụ điển hình của kiểu mặt tuồng này.
5.Kép vua: Đúng với phẩm hạnh và vai trò của một đế vương, kép vua có màu mặt đỏ đậm và đôi mày liên mi như hình con rồng đang uốn lượn. Khuôn mặt của kép vua không quá cầu kỳ về họa tiết, chỉ chăm chút vào sự ngay ngắn, nghiêm trang và thần thái hơn người.
62
Bộ râu ba chòm đẹp và dài của kép vua cũng là một trong những nhận dạng của nhân vật oai vệ này, khác hẳn với chòm râu sàm của Đổng Trác.
6. Kép núi: Các nhân vật này thường là người của triều đình được cử đi lên núi học đạo và khi xuống núi thì đã thành tài. Màu của nhân vật này có màu đen, trắng và nâu tượng trưng cho núi rừng. Tuy nhiên, cũng có những nhân vật kép núi như Đào Tam Xuân trong vở “Đào Tam Xuân loạn trào” có khuôn mặt nửa trắng nửa xanh, để nói Đào Tam Xuân xuất thân từ núi rừng chứ không phải người do triều đình cử đi.
61
Điểm nổi bật nhất của kép núi là đôi mắt, được vẽ như đầu hai con chim, tạo thành hình khối rất mĩ mãn và cầu kỳ. Mặt tuồng này được gọi là “tròng mỏ”, thuật ngữ rất đặc trưng trong giới nghệ sĩ tuồng. Nhân vật đặc trưng của vai kép núi có thể kể đến như Giang Chấn Tử trong vở “Triệu Đình Long”, Mạnh Lương trong vở “Mục Quế Anh dâng cây”. Những người tròng mỏ ngay thẳng chính trực, đóng vai trò phò vua diệt gian thần cướp ngôi.
7. Đào văn pha võ: Nhân vật này được coi là văn võ toàn tài. Sự pha trộn này khiến khuôn mặt nhân vật hồng đậm hơn đào văn nhưng đỏ nhạt hơn đào võ. Các nét mày, mắt khóe môi cũng đi với những đường vẽ trung tính, không quá xếch và không quá ngang. Vai diễn này đôi khi còn được trang điểm mặt trắng không kẻ.
65
Triệu Đình Long trong vở “Triệu Đình Long cứu chúa” là một trong những mẫu nhân vật này. Khuôn mặt tuồng kép trắng đại diện cho người ngay thẳng, võ dũng khỏe mạng và cũng mưu cơ tài lược.
Nghệ thuật hóa trang khuôn mặt của tuồng mang tính tượng trưng cách điệu cao, chủ yếu dựa trên những đường nét hội họa cơ bản. Bản thân khuôn mặt tuồng đã thể hiện rất nhiều ý đồ và nội dung vai diễn. Tuy nhiên, sự diễn xuất của diễn viên tuồng Việt Nam so với kinh kịch Trung Quốc quan trọng hơn rất nhiều. Diễn viên tuồng của Việt Nam cần phải khóc thật khi có tình huống khóc và chỉ có thế mới khiến khán giả bàng hoàng thán phục.
Nguồn MTV.vn
www.diendanamnhac.vn (http://www.diendanamnhac.vn) - Mặt nạn tuồng đã có từ bao giờ vẫn còn là một bí mật chưa được khám phá...
Ngày nay, các nghệ sĩ tuồng đã thay mặt nạ bằng cách vẽ trực tiếp lên mặt diễn viên. Dù là mặt nạ hay được vẽ trực tiếp, mặt tuồng luôn mang tính tượng trưng rất cao với hệ thống giá trị riêng. Dưới đây là một số gương mặt điển hình trong nghệ thuật tuồng.
Cố NSND Nguyễn Lai đã nghiên cứu, đúc kết ra một số hình ảnh mẫu hóa trang thành các loại mặt: Mặt trắng (diện mạo đẹp đẽ, tính cách trầm tĩnh), mặt đỏ (người trí dũng, chững chạc), mặt rằn (diện mạo xấu xí, (http://diendanamnhac.vn) tính cách nóng nảy), mặt tròng xéo đen (tướng phản, hai bên thái dương có vết đỏ là người nóng nảy, nếu tròng xéo đen nền đỏ thắm hay xanh là người vũ dũng), mặt mốc (nịnh), mặt lưỡi cày (người đoản hậu, nhát gan).
Theo nhà nghiên cứu Mịch Quang, có hai loại mặt nạ tuồng đáng lưu ý nhất là mặt trắng và mặt rằn. Có mặt trắng là phe trung như các nhân vật: Địch Thanh, Hứa Hán Văn, cũng có mặt trắng phe nịnh như Đổng Trác, Lý Thông; Có vai mặt rằn trung như Lưu Khánh, Trương Phi nhưng cũng có mặt rằn nịnh như Tạ Ôn Đình, Xích Bảo...
Như vậy, nghệ thuật tuồng đã chú ý đến cái đẹp của hành động chứ không phải cái đẹp diện mạo. Như vậy, chỉ riêng trong hóa trang thôi, đã thể hiện cụ thể phạm trù cái đẹp trong mỹ học dân tộc.
1.Kép văn: Kép văn thường có màu mặt hồng, thể hiện tính tình điềm đạm hiền hòa, đối lập với sự nóng nảy bộc trực của kép võ với khuôn mặt đỏ rực. Tuy nhiên, cũng có những kép văn như Kim Lân trong vở Sơn Hậu có khuôn mặt đỏ vì Kim Lân là người rất trung thành mà màu đỏ chính là màu tượng trưng cho sự trung thành. Tuy nhiên, thay vì những nét sắc sảo như đôi mắt xếch ngược, vòm miệng cương nghị và khuôn mặt đỏ au của kép võ, các đường nét lông mày, mắt, khóe miệng của kép văn có chiều ngang hơn (mặc dù đặc trưng của mặt tuồng vẫn là đôi mày xếch).
66
Các đường nét trên mặt tuồng kép văn thường mềm mại, uốn theo khuôn mặt của diễn viên chứ không quá cách điệu như mặt tuồng của kép võ. Kép văn và đào văn có đặc điểm nhận dạng giống nhau về màu sắc và đường nét, chỉ khác nhau về giới mà thôi. Tương tự, đào võ cũng có khuôn mặt mang màu sắc và đường nét giống kép võ, tuy nhiên, với vai trò phụ nữ, khuôn mặt của đào võ cũng theo đó mà mềm mại hơn, uyển chuyển hơn.
2.Kép võ: Là nhân vật đại diện cho sức mạnh và sự trung thành, kép võ có màu mặt đỏ rực, sự thể hiện bộc trực của lòng trung và tính tình nóng nảy. Lòng trung và màu đỏ của mặt tuồng đã đi vào câu ví: “Người trung mặt đỏ đôi tròng bạc, đứa nịnh râu đen mấy sợi còi”. Nếu đặc trưng của mặt tuồng là đôi mày và đuôi mắt được trang điểm xếch ngược thì đôi mắt của kéo võ mang đậm đặc trưng này nhất.
63
Tuy nhiên, đôi khi kép người ta cũng thấy kép võ mang những khuôn mặt trắng vằn đen, tượng trưng cho sự trung thực và khỏe mạnh. Kép võ trong môn nghệ thuật tuồng dù đứng ở vị trí nào cũng mang trọng trách trừ gian diệt ác, bảo vệ kẻ yếu. Những vai kép võ quen thuộc nhất trong tuồng có thể kể đến như Triệu Tử Long, Lã Bố trong vở Phụng Nghi Đình.
3.Kép nịnh: Với hình dung của một kẻ tiểu nhân, chuyên luồn cúi để thăng tiến và dèm pha trung thần, kép nịnh được quy định với màu mặt trắng mốc. Có nét gì đó tương tự với môn nghệ thuật chèo, cải lương và có lẽ cũng xuất phát từ nhân tướng học, kép nịnh thường có bộ râu còm (thưa) và chiếc mũi khoằm. Có một vài nhân vật kép nịnh râu không còm nhưng cũng không được ngay ngắn như các bậc chính nhân quân tử.
64
Ví dụ như nhân vật Đổng Trác, cũng là kép nịnh nhưng nhân vật dâm đãng nên mặc dù có bộ râu rậm nhưng là thế sàm (không mọc ngay ngắn). Mọi đường nét trên khuôn mặt như cái miệng cụp trề ra cho thấy một kẻ luôn dùng mồm mép đỡ chân tay. Khán giả quen với tuồng chỉ cần nhìn thấy khuôn mặt mốc và chòm râu sẽ ngay lập tức biết rằng nhân vật này thuộc tầng lớp nào.
4.Kép con: Kép con trong tuồng chỉ dành cho những người nhỏ tuổi và có thiên hướng trở thành những kẻ trung. Màu mặt quy định của kép con phổ biến là màu đỏ nhạt. Các họa tiết trên mặt kép con không quá phức tạp, thể hiện sự trong sáng ngây thơ của tuổi nhỏ. Vì các họa tiết trên khuôn mặt kép con không nhiều nên đôi mắt là điểm nhấn lớn nhất của nhân vật này.
67
Vẫn với hình dung về nhân vật còn đang trong thời kỳ trứng nước, đôi mắt của kép con được vẽ kiểu tròng trứng. Phàn Diệm, con Phàn Định Công trong vở “Sơn Hậu” là một ví dụ điển hình của kiểu mặt tuồng này.
5.Kép vua: Đúng với phẩm hạnh và vai trò của một đế vương, kép vua có màu mặt đỏ đậm và đôi mày liên mi như hình con rồng đang uốn lượn. Khuôn mặt của kép vua không quá cầu kỳ về họa tiết, chỉ chăm chút vào sự ngay ngắn, nghiêm trang và thần thái hơn người.
62
Bộ râu ba chòm đẹp và dài của kép vua cũng là một trong những nhận dạng của nhân vật oai vệ này, khác hẳn với chòm râu sàm của Đổng Trác.
6. Kép núi: Các nhân vật này thường là người của triều đình được cử đi lên núi học đạo và khi xuống núi thì đã thành tài. Màu của nhân vật này có màu đen, trắng và nâu tượng trưng cho núi rừng. Tuy nhiên, cũng có những nhân vật kép núi như Đào Tam Xuân trong vở “Đào Tam Xuân loạn trào” có khuôn mặt nửa trắng nửa xanh, để nói Đào Tam Xuân xuất thân từ núi rừng chứ không phải người do triều đình cử đi.
61
Điểm nổi bật nhất của kép núi là đôi mắt, được vẽ như đầu hai con chim, tạo thành hình khối rất mĩ mãn và cầu kỳ. Mặt tuồng này được gọi là “tròng mỏ”, thuật ngữ rất đặc trưng trong giới nghệ sĩ tuồng. Nhân vật đặc trưng của vai kép núi có thể kể đến như Giang Chấn Tử trong vở “Triệu Đình Long”, Mạnh Lương trong vở “Mục Quế Anh dâng cây”. Những người tròng mỏ ngay thẳng chính trực, đóng vai trò phò vua diệt gian thần cướp ngôi.
7. Đào văn pha võ: Nhân vật này được coi là văn võ toàn tài. Sự pha trộn này khiến khuôn mặt nhân vật hồng đậm hơn đào văn nhưng đỏ nhạt hơn đào võ. Các nét mày, mắt khóe môi cũng đi với những đường vẽ trung tính, không quá xếch và không quá ngang. Vai diễn này đôi khi còn được trang điểm mặt trắng không kẻ.
65
Triệu Đình Long trong vở “Triệu Đình Long cứu chúa” là một trong những mẫu nhân vật này. Khuôn mặt tuồng kép trắng đại diện cho người ngay thẳng, võ dũng khỏe mạng và cũng mưu cơ tài lược.
Nghệ thuật hóa trang khuôn mặt của tuồng mang tính tượng trưng cách điệu cao, chủ yếu dựa trên những đường nét hội họa cơ bản. Bản thân khuôn mặt tuồng đã thể hiện rất nhiều ý đồ và nội dung vai diễn. Tuy nhiên, sự diễn xuất của diễn viên tuồng Việt Nam so với kinh kịch Trung Quốc quan trọng hơn rất nhiều. Diễn viên tuồng của Việt Nam cần phải khóc thật khi có tình huống khóc và chỉ có thế mới khiến khán giả bàng hoàng thán phục.
Nguồn MTV.vn